Бүгүн — Улуттук адабият күнү
Бул өзгөчө маанилүү датада, 12-декабрда, бүтүндөй Кыргызстан XX кылымдын улуу жазуучусу Чыңгыз Айтматовдун туулган күнүн да белгилейт. Анын адамга болгон гумандуу көз карашы, эне тилге берилгендиги жана адилеттикке болгон терең сезими элдин руханий дөөлөтүнө айланып, муундан-муунга өтүп келе жаткан баалуулук болуп калды.
Айтматовдун чыгармалары укуктук аң-сезимди, руханий маданиятты жана моралдык багыттарды калыптандырууда өзгөчө роль ойнойт. Анын каармандары аркылуу адамдар чындыктын маанисин, адилеттиктин наркын, адамгерчиликтин бийиктигин үйрөнүшөт. Кыргыз коомунун руханий таянычы болуп келген баалуулуктарды сактоо — Айтматов дүйнөсүнүн түпкү маңызы.
Чыңгыз Айтматовдун адабий мурасы — бул жөн гана көркөм сөз эмес; бул — коомду бириктирген руханий пайдубал. Анын чыгармалары окурманга жоопкерчилик сезимин, сабырдуулукту, адамга жана табиятка урмат менен мамиле кылууну үйрөтөт. Мына ушундай сапаттар маданияттын гана эмес, укуктук аң-сезимдин да каркасын түзөт.
Айтматов кыргыз адабиятын дүйнөлүк деңгээлге алып чыгып, бүтүндөй адамзатка улуттук маданиятыбыздын тереңдигин, манасчыл элдин кубаттуу рухун, тил байлыгын жана өзгөчө философиясын таанытты. Анын каармандарыдай болууга, жакшылык менен жамандыкты ажырата билүүгө, адамдык парзды түшүнүүгө үйрөнүү — кыргыз окурманы үчүн чоң сабак болуп кызмат кылат
Улуттук адабият күнү — Айтматовго кайра кайрылып, анын чыгармачылык дүйнөсүнөн гуманизмди, акылмандыкты жана чындыкты сезүү күнү. Анын мурасы кыргыз жаранынын адеп-ахлагын, укуктук маданиятын калыптандырууда маанилүү негиз болуп кала берет.
Ошол эле учурда, кыргыз классикасы бул мурас менен гана чектелбейт. Алыкул Осмонов сыяктуу улуу акындар — улуттун руханий жүзү. Алыкулдун поэзиясы — бул жөн гана көркөм сөз эмес, бул адамдын өзүнүн жан дүйнөсү менен сүйлөшүүсү. Ал адамдык кадыр-барк, ички чынчылдык жана ар бир адамдын жүрөгүндө жашаган тубаса моралдык мыйзам тууралуу жазган. Дал ушул ички мыйзам Конституцияны, мыйзамдарды урматтоонун башаты экенин унутпайлы.
Алыкулду окуганда биз түшүнөбүз: адилеттик — бул биздин элдин миң жылдык рухунда жашап келген абал. Адилет болуу деген — өзүң менен, жакындарың менен жана мекениң менен чынчыл болуу деген сөз. Адабият — ой жүгүртүүгө, сезүүгө, боорукер болууга үйрөтөт. Ушул сапаттарсыз мыкты адис да, кынтыксыз мамлекеттик кызматкер да, таза жаран да болуу мүмкүн эмес.
Алыкул Осмоновдун, Чыңгыз Айтматовдун, Токтогул Сатылгановдун, Молдо Кылычтын мурастары — бул биздин моралдык компас. Бул негизде инсан өсөт, бул таяныч менен коом бекемделет. Ошондуктан ар бир кыргыз кесибине карабай, мезгил-мезгили менен ушул чыгармаларга кайрылып турушу зарыл. Анткени адилеттик — бул абстракция эмес, бул күнүмдүк тандоо.
Бар болгону 35 жыл өмүр сүргөнү менен, Алыкул Осмонов муундарга калтырган руханий мурас — салыштыргыс. Бүгүнкү күндү анын ысымын эстеп, урматтоо менен баштоо да бекеринен эмес: так ушул күнү, 12-декабрда, 75 жыл мурда улуу акын бул дүйнө менен кош айтышкан.
Алыкулдун таланты анын котормочулук ишмердигинде да даана көрүнгөн. Ал Пушкиндин «Евгений Онегинин», Шекспирдин бир катар драмаларын, Руставелинин «Жолборстун терисин жамынган баатырын» кыргыз тилине алып келип, улуттук адабияттын чегин кеңейткен. Бул — кыргыз поэзиясынын тегерегин кеңейткен иш.
Анын чыгармачылыгы оор сыноолор менен коштолгону белгилүү. Өзүнө өтө талапты коюп, узак ойлонуп жазган кээ бир чыгармаларын өзү жок кылып турганы да айтылат. Алыкул поэтикалык сөздүн тазалыгын, көркөмдүк чеберчиликтин бийик үлгүсүн издеген.
«Улуттук дух — дүйнөлүк бийиктиктер» аттуу Доктринада (Уңгужолу) туура белгиленгендей, Кыргыз Республикасынын эң чоң байлыгы жана жарандардын сыймыгы — мамлекеттүүлүк. 3000 жылдан ашуун тарыхында кыргыз эли өркөчтүү доорлорду да, мамлекеттүүлүктөн ажыраган оор кезеңдерди да башынан өткөргөн. Бирок бул сыноолор кыргыздын рухун сындырбай, тескерисинче, бекемдеген. Ушул рух бийиктигинин даңазалуу үлгүсү — сөздүн улуу эстелиги, адамзатка таандык руханий мурас — «Манас» трилогиясы.